سرگذشت حاجی بابای اصفهانی
نوشته: جیمز موریه / محمد علی جمالزاده
#سرگذشت_حاجی_بابای_اصفهانی
گویش: ح. پرهام
ادیت و فنی: ح. عزت نژاد
کتاب «سرگذشت حاجی بابای اصفهانی»، تألیف «جیمز موریه» در سال ۱۸۲۳ میلادی است. داستانِ ساخته و پرداخته موریه، یکی از آثار بزرگ و گران‌بهای ادبیات جهانی و از نخستین داستان‌های ادبی در دوره پیدایش ادبیات استعماری به شمار می‌رود. جمالزاده، این کتاب را از شاهکارهای نثر فارسی دانسته است.
به گزارش خبرنگار ایمنا، جیمز موریه، مأمور سیاسی و منشی نخستین سفیران انگلیس در ایران و سیاحت‌گر و داستان‌نویس نیمه نخست قرن ۱۹ است. این نویسنده در ازمیر ترکیه زاده شد و در ۱۸۴۹ در انگلیس درگذشت. موریه در طول حیات خود، دو بار در زمان سلطنت فحتعلی شاه قاجار به ایران سفر کرد.
کسانی که با متون ادبیات کلاسیک فارسی سر و کار دارند، کتاب «حاجی بابای اصفهانی» را خوانده یا دست‌کم چیزهایی درباره آن شنیده‌اند. میزان شهرت و محبوبیت این کتاب به اندازه‌ای زیاد بوده که با کتاب «شب‌های عربی»، تألیف «بارتون» مقایسه شده است.
این کتاب به شرح بعضی از وقایع اجتماعی و سیاسی ایران در آغاز قرن ۱۳ و توصیف رفتار و اخلاق سخیف قشری از درباریان و زورمندان تازه به دوران رسیده زمان فتحعلی‌شاه قاجار می‌پردازد. همچنین شیوه زندگی و آداب و رسوم توده مردم ستمدیده و خرافه‌پرستی‌های گروهی از مردم و رجالِ واپس‌گرای قاجار نیز در این اثر به خوبی ترسیم شده است.
شهرت بسیار زیاد این کتاب به سبب طلایه‌دار بودن این اثر در ادبیات استعماری است. این داستان تا اندازه‌ای، آغاز ادبیات استعماری محسوب می‌شود و موریه، علی‌رغم صداقت در نگارش اثر، گاه نگاه مغرضانه و استعمارگرانه نیز به شرق و غرب داشته است.
نام این کتاب، ظاهراً از نام حاجی بابا افشار، حکیم‌باشی دستگاه عباس میرزا و طبیب محمد شاه، گرفته شده است. قهرمان کتاب «سرگذشت حاجی بابا اصفهانی»، نمایان‌گر شخصیت میرزا ابوالحسن خان ایلچی، نخستین سفیر ایران به دربار بریتانیاست. این قهرمان، سیمایی واقعی از رفتار و ویژگی‌های روحی و اخلاقی او را که مظهر افراد قشر خودش است، می‌نماید.
«حاجی بابا» توسط میرزا حبیب اصفهانی، ادیب فاضل و خوش قریحه دوره ناصری از فرانسوی به فارسی با نثری استوار و فخیم، برگردانده شده و مترجم اثر، مجموعه‌ای از طنز، مثل، اصطلاح، استعاره، کنایه و شعر را بر اصل کتاب افزوده است.
موریه، پیش از پرداختن به این داستان و چاپ و انتشار آن، یادداشت‌ها و خاطرات خود را درباره دیده‌ها، شنیده‌ها و وقایع اجتماعی و سیاسی و آداب و رسوم مردم ایران و سرزمین‌های دیگر را در همسایگی ایران در دو کتاب دیگر، گردآوری کرده است. نخستین کتاب موریه با عنوان «سفر از راه ایران، ارمنستان و آسیای صغیر به قسطنطنیه» و دومین سفرنامه‌اش با عنوان «سفر دوم از راه ایران به قسطنطنیه» در لندن چاپ شد.
هدف جیمز موریه از نوشتن این سفرنامه‌ها و «سرگذشت حاجی بابا» به دست دادن گزارشی واقعی و روشن از ایران و سرزمین‌های دیگر و نوع جامعه و فرهنگ آن‌ها بود. او عیوب و خطاهای بزرگی را که در رفتار و خصوصیات اخلاقی ایرانی‌ها دیده، یادداشت کرده است.
یادداشت موریه، چنان صادق و خالص است که ملتی را برای این عیب و خطاها که اصولاً مربوط به حکومت‌ها و تربیت ناشی از جبر اوضاع بود، سرزنش و هجو نکرده است. به عبارت دیگر، شیوه بی‌انصافی در پیش نگرفته که به تعمیم نادرست پدیده‌ها، دست یابد. اما برخی از پژوهشگران معتقدند این کتاب، تقلیدی کامل از رمان شناخته شده «ژیل بلاس» اثر «رنه لوساژ» است و در آن زمان، موریه را متهم به رونویسی و تقلب، کرده بودند.
--- Send in a voice message: https://podcasters.spotify.com/pod/show/hazardastan/messageHosted on Acast. See acast.com/privacy for more information.