شاهنامه‌ی فردوسی، با خوانش شادروان اسماعیل قادرپناه

چو ضحاک شد بر جهان شهریار/بر او سالیان انجمن شد هزار

سراسر زمانه بدو گشت باز/بر آمد بر این روزگار دراز

نهان گشت کردار فرزانگان/پراگنده شد کام دیوانگان

هنر خوار شد جادویى ارجمند/نهان راستى آشکارا گزند

شده بر بدى دست دیوان دراز/به نیکى نرفتى سخن جز براز

دو پاکیزه از خانه‌ی جمّشید/برون آوریدند لرزان چو بید

که جمشید را هر دو دختر بدند/سر بانوان را چو افسر بدند

ز پوشیده رویان یکى شهرناز/دگر پاک دامن به نام ارنواز

به ایوان ضحاک بردندشان/بر آن اژدهافش سپردندشان

بپروردشان از ره جادویى/بیاموختشان کژى و بدخویى

ندانست جز کژى آموختن/جز از کشتن و غارت و سوختن

از آن پس بر آمد ز ایران خروش/پدید آمد از هر سوى جنگ و جوش

سیه گشت رخشنده روز سپید/گسستند پیوند از جمّشید

بر او تیره شد فرّه‌ی ایزدى/به کژى گرائید و نابخردى

پدید آمد از هر سوى خسروى/یکى نامجویى ز هر پهلوى

سپه کرده و جنگ را ساخته/دل از مهر جمشید پرداخته

یکایک ز ایران بر آمد سپاه/سوى تازیان بر گرفتند راه

شنودند کان جا یکى مهترست/پر از هول شاه اژدها پیکرست

سواران ایران همه شاه‌جوى/نهادند یک سر به ضحاک روى

به شاهى بر او آفرین خواندند/ورا شاه ایران زمین خواندند

کى اژدهافش بیامد چو باد/به ایران زمین تاج بر سر نهاد

از ایران و از تازیان لشکرى/گزین کرد گرد از همه کشورى

سوى تخت جمشید بنهاد روى/چو انگشترى کرد گیتى بر اوى

چو جمشید را بخت شد کندرو/به تنگ اندر آمد جهاندار نو

برفت و بدو داد تخت و کلا ه/بزرگى و دیهیم و گنج و سپاه

چو صد سالش اندر جهان کس ندید/بر او نام شاهى و او ناپدید

صدم سال روزى به دریاى چین/پدید آمد آن شاه ناپاک دین

نهان گشته بود از بد اژدها/نیامد به فرجام هم ز او رها

چو ضحاکش آورد ناگه به چنگ/یکایک ندادش زمانى درنگ

به ارّه‌ش سراسر بدو نیم کرد/جهان را از او پاک بى‌بیم کرد

شد آن تخت شاهى و آن دستگاه/زمانه ربودش چو بیجاده کاه

از او بیش بر تخت شاهى که بود/بر آن رنج بردن چه آمدش سود

گذشته بر او سالیان هفتصد/پدید آوریده همه نیک و بد

چه باید همه زندگانى دراز/چو گیتى نخواهد گشادنت راز

همى پروراندت با شهد و نوش/جز آواز نرمت نیاید به گوش

یکایک چو گویى که گسترد مهر/نخواهد نمودن ببد نیز چهر

بدو شاد باشى و نازى بدوى/همان راز دل را گشایى بدوى

یکى نغز بازى برون آورد/به دلت اندرون درد و خون آورد

دلم سیر شد زین سراى سپنج/خدایا مرا زود برهان ز رنج

جوانى بر آراست از خویشتن/سخنگوى و بینا دل و رای‌زن

همیدون به ضحاک بنهاد روى/نبودش به جز آفرین گفت و گوى

بدو گفت اگر شاه را در خورم/یکى نامور پاک خوالیگرم

چو بشنید ضحاک بنواختش/ز بهر خورش جایگه ساختش

کلید خورش خانه‌ی پادشا/بدو داد دستور فرمان روا

فراوان نبود آن زمان پرورش/که کم‌تر بد از خوردنی‌ها خورش

ز هر گوشت از مرغ و از چارپاى/خورشگر بیاورد یک یک به جاى

به خونش بپرورد بر سان شیر/بدان تا کند پادشا را دلیر

سخن هر چه گویدش فرمان کند/به فرمان او دل گروگان کند

خورش زرده‌ی خایه دادش نخست/بدان داشتش یک زمان تندرست

بخورد و بر او آفرین کرد سخت/مزه یافت خواندش ورا نیک بخت

چنین گفت ابلیس نیرنگ‌ساز/که شادان زى اى شاه گردن‌فراز

که فردات از آن گونه سازم خورش/کز او باشدت سر بسر پرورش

برفت و همه شب سگالش گرفت/که فردا ز خوردن چه سازد شگفت

خورش‌ها ز کبک و تذرو سپید/بسازید و آمد دلى پر امید

شه تازیان چون به نان دست برد/سر کم خرد مهر او را سپرد

سیم روز خوان را به مرغ و بره/بیاراستش گونه گون یک‌سره

به روز چهارم چو بنهاد خوان/خورش ساخت از پشت گاو جوان

بدو اندرون زعفران و گلاب/همان سال خورده مى و مشک ناب

چو ضحاک دست اندر آورد و خورد/شگفت آمدش زان هشیوار مرد

بدو گفت بنگر که از آرزوى/چه خواهى بگو با من اى نیک‌خوى

خورشگر بدو گفت کاى پادشا/همیشه بزى شاد و فرمان روا

مرا دل سراسر پر از مهر تست/همه توشه‌ی جانم از چهر تست

یکى حاجتستم به نزدیک شاه/و گر چه مرا نیست این پایگاه

که فرمان دهد تا سر کتف اوى/ببوسم بدو بر نهم چشم و روى

چو ضحاک بشنید گفتار اوى/نهانى ندانست بازار اوى

بدو گفت دارم من این کام تو/بلندى بگیرد از این نام تو

بفرمود تا دیو چون جفت او/همى بوسه داد از بر سفت او

ببوسید و شد بر زمین ناپدید/کس اندر جهان این شگفتى ندید

دو مار سیه از دو کتفش برست/غمى گشت و از هر سوى چاره جست

سرانجام ببرید هر دو ز کفت/سزد گر بمانى بدین در شگفت

چو شاخ درخت آن دو مار سیاه/بر آمد دگر باره از کتف شاه

پزشکان فرزانه گرد آمدند/همه یک به یک داستان‌ها زدند

ز هر گونه نیرنگ‌ها ساختند/مر آن درد را چاره نشناختند

به سان پزشکى پس ابلیس تفت/به فرزانگى نزد ضحاک رفت

بدو گفت کاین بودنى کار بود/بمان تا چه گردد نباید درود

خورش ساز و آرامشان ده بخورد/نباید جز این چاره نیز کرد

به جز مغز مردم مدهشان خورش/مگر خود بمیرند از این پرورش

نگر تا که ابلیس از این گفت گوى/چه کرد و چه خواست اندرین جستجوى

مگر تا یکى چاره سازد نهان/که پردخته گردد ز مردم جهان

يكى مرد بود اندر آن روزگار/ز دشت سواران نيزه گذار گرانمايه هم شاه و هم نيک مرد/ز ترس جهاندار با باد سرد كه مرداس نام گرانمايه بود/به داد و دهش برترين پايه بود مر او را ز دوشيدنى چارپاى/ز هر يک هزار آمدندى بجاى همان گاو دوشا به فرمانبرى/همان تازى اسب گزيده مرى بز و ميش بد شيرور همچنين/به دوشيزگان داده بد پاک دين به شير آن كسى را كه بودى نياز/بدان خواسته دست بردى فراز پسر بد مر اين پاک دل را يكى/كش از مهر بهره نبود اندكى جهانجوى را نام ضحاک بود/دلير و سبكسار و ناپاک بود كجا بيوراسپش همى‌خواندند/چنين نام بر پهلوى راندند كجا بيور از پهلوانى شمار/بود بر زبان درى ده هزار ز اسپان تازى به زرين ستام/ورا بود بيور كه بردند نام شب و روز بودى دو بهره به زين/ز روى بزرگى نه از روى كين چنان بد كه ابليس روزى پگاه/بيامد به سان يكى نيک خواه دل مهتر از راه نيكى ببرد/جوان گوش گفتار او را سپرد بدو گفت پيمانت خواهم نخست/پس آنگه سخن برگشايم درست جوان نيک‌دل گشت فرمانش كرد/چنان چون بفرمود سوگند خورد كه راز تو با كس نگويم ز بن/ز تو بشنوم هر چه گویى سخن بدو گفت جز تو كسى كدخداى/چه بايد همى با تو اندر سراى چه بايد پدر كش پسر چون تو بود/يكى پندت از من ببايد شنود زمانه بر اين خواجه‌ی سالخورد/همى دير ماند تو اندر نورد بگير اين سر مايه‌ور جاه او/تو را زيبد اندر جهان گاه او بر اين گفته‌ی من چو دارى وفا/جهاندار باشى يكى پادشا چو ضحاک بشنيد انديشه كرد/ز خون پدر شد دلش پر ز درد به ابليس گفت اين سزاوار نيست/دگر گوى كاين از در كار نيست بدو گفت گر بگذرى زين سخن/بتابى ز سوگند و پيمان من بماند به گردنت سوگند و بند/شوى خوار و ماند پدرت ارجمند سر مرد تازى به دام آوريد/چنان شد كه فرمان او برگزيد بپرسيد كاين چاره با من بگوى/نتابم ز راى تو من هيچ روى بدو گفت من چاره سازم تو را/به خورشيد سر بر فرازم تو را مر آن پادشا را در اندر سراى/يكى بوستان بود بس دلگشاى گرانمايه شبگير بر خاستى/ز بهر پرستش بياراستى سر و تن بشستى نهفته به باغ/پرستنده با او ببردى چراغ بياورد وارونه ابليس بند/يكى ژرف چاهى به ره بر بكند پس ابليس وارونه آن ژرف چاه/به خاشاک پوشيد و بسترد راه سر تازيان مهتر نامجوى/شب آمد سوى باغ بنهاد روى به چاه اندر افتاد و بشكست پست/شد آن نيک‌دل مرد يزدان پرست به هر نيک و بد شاه آزاد مرد/به فرزند بر نازده باد سرد همى پروريدش به ناز و به رنج/بدو بود شاد و بدو داد گنج چنان بدگهر شوخ فرزند او/بگشت از ره داد و پيوند او به خون پدر گشت هم‌داستان/ز دانا شنيدم من اين داستان كه فرزند بد گر شود نرّه شير/به خون پدر هم نباشد دلير مگر در نهانش سخن ديگرست/پژوهنده را راز با مادرست فرومايه ضحاک بيدادگر/بدين چاره بگرفت جاى پدر به سر بر نهاد افسر تازيان/بر ايشان ببخشيد سود و زيان چو ابليس پيوسته ديد آن سخن/يكى بند بد را نو افگند بن بدو گفت گر سوى من تافتى/ز گيتى همه كام دل يافتى اگر همچنين نيز پيمان كنى/نپيچى ز گفتار و فرمان كنى جهان سر به سر پادشاهى تو راست/دد و مردم و مرغ و ماهى تو راست چو اين كرده شد ساز ديگر گرفت/يكى چاره كرد از شگفتى شگفت

گرانمايه جمشيد فرزند او/كمر بست يک‌دل پر از پند او بر آمد بر آن تخت فرّخ پدر/به رسم كيان بر سرش تاج زر كمر بست با فرّ شاهنشهى/جهان گشت سرتاسر او را رهى زمانه بر آسود از داورى/به فرمان او ديو و مرغ و پرى جهان را فزوده بدو آبروى/فروزان شده تخت شاهى بدوى منم گفت با فرّه‌ی ايزدى/همم شهريارى همم موبدى بدان راز بد دست كوته كنم/روان را سوى روشنى ره كنم نخست آلت جنگ را دست برد/در نام جستن به گردان سپرد به فرّ كيى نرم كرد آهنا/چو خود و زره كرد و چون جوشنا چو خفتان و تيغ و چو برگستوان/همه كرد پيدا به روشن روان بدين اندرون سال پنجاه رنج/ببرد و از اين چند بنهاد گنج دگر پنجه انديشه‌ی جامه كرد/كه پوشند هنگام ننگ و نبرد ز كتّان و ابريشم و موى قز/قصب كرد پر مايه ديبا و خز بياموختْشان رشتن و تافتن/به تار اندورن پود را بافتن چو شد بافته شستن و دوختن/ گرفتند از او يک سر آموختن چو اين كرده شد ساز ديگر نهاد/زمانه بدو شاد و او نيز شاد ز هر انجمن پيشه‌ور گرد كرد/بدين اندرون نيز پنجاه خورد گروهى كه كاتوزيان خوانيش/به رسم پرستندگان دانيش جدا كردشان از ميان گروه/پرستنده را جايگه كرد كوه بدان تا پرستش بود كارشان/نوان پيش روشن جهاندارشان صفى بر دگر دست بنشاندند/همى نام نيساريان خواندند كجا شير مردان جنگ آورند/فروزنده‌ی لشكر و كشورند كز ايشان بود تخت شاهى به جاى/و ز ايشان بود نام مردى به پاى بسودى سه ديگر گره را شناس/ كجا نيست از كس بر ايشان سپاس بكارند و ورزند و خود بدروند/به گاه خورش سرزنش نشنوند ز فرمان تن آزاده و ژنده پوش/ز آواز پيغاره آسوده گوش تن آزاد و آباد گيتى بر اوى/بر آسوده از داور و گفتگوى چه گفت آن سخن‌گوى آزاده مرد/كه آزاده را كاهلى بنده كرد چهارم كه خوانند اهتو خوشى/همان دست‌ورزان ابا سر كشى كجا كارشان همگنان پيشه بود/روان‌شان هميشه پر انديشه بود بدين اندرون سال پنجاه نيز/بخورد و بورزيد و بخشيد چيز از اين هر يكى را يكى پايگاه/سزاوار بگزيد و بنمود راه كه تا هر كس اندازه‌ی خويش را/ببيند، بداند كم و بيش را بفرمود پس ديو ناپاک را/به آب اندر آميختن خاک را هر آنچ از گل آمد چو بشناختند/سبک خشت را كالبد ساختند به سنگ و به گچ ديو ديوار كرد/نخست از برش هندسى كار كرد چو گرمابه و كاخ‌هاى بلند/چو ايوان كه باشد پناه از گزند ز خارا گهر جست يک روزگار/همى كرد از او روشنى خواستار به چنگ آمدش چند گونه گهر/چو ياقوت و بيجاده و سيم و زر ز خارا به افسون برون آوريد/شد آراسته بندها را كليد دگر بوی‌هاى خوش آورد باز/كه دارند مردم به بويش نياز چو بان و چو كافور و چون مشک ناب/چو عود و چو عنبر چو روشن گلاب پزشكى و درمان هر دردمند/در تندرستى و راه گزند همان رازها كرد نيز آشكار/جهان را نيامد چون او خواستار گذر كرد از آن پس به كشتى بر آب/ز كشور به كشور گرفتى شتاب چنين سال پنجه برنجيد نيز/نديد از هنر بر خرد بسته چيز همه كردنی‌ها چو آمد به جاى/ ز جاى مهى برتر آورد پاى به فرّ كيانى يكى تخت ساخت/چه مايه بدو گوهر اندر نشاخت كه چون خواستى ديو برداشتى/ز هامون به گردون بر افراشتى چو خورشيد تابان ميان هوا/نشسته بر او شاه فرمانروا جهان انجمن شد بر آن تخت او/شگفتى فرو مانده از بخت او به جمشيد بر گوهر افشاندند/مر آن روز را روز نو خواندند سر سال نو هرمز فرودين/برآسوده از رنج روى زمين بزرگان به شادى بياراستند/مى و جام و رامشگران خواستند چنين جشن فرّخ از آن روزگار/به ما ماند از آن خسروان يادگار چنين سال سيصد همى رفت كار/نديدند مرگ اندران روزگار ز رنج و ز بدشان نبد آگهى/ميان بسته ديوان به سان رهى به فرمان مردم نهاده دو گوش/ز رامش جهان پر ز آواى نوش چنين تا بر آمد بر اين روزگار/نديدند جز خوبى از كردگار جهان سر به سر گشت او را رهى/نشسته جهاندار با فرّهى يكايک به تخت مهى بنگريد/به گيتى جز از خويشتن را نديد منى كرد آن شاه يزدان‌شناس/ز يزدان بپيچيد و شد ناسپاس گرانمايگان را ز لشکر بخواند/چه مايه سخن پيش ايشان براند چنين گفت با سالخورده مهان/كه جز خويشتن را ندانم جهان هنر در جهان از من آمد پديد/چو من نامور تخت شاهى نديد جهان را به خوبى من آراستم/چنان است گيتى كجا خواستم خور و خواب و آرامتان از من است/همان كوشش و كامتان از من است بزرگى و ديهيم شاهى مراست/كه گويد كه جز من كسى پادشاست همه موبدان سر فگنده نگون/چرا كس نيارست گفتن نه چون چو اين گفته شد فرّ يزدان از اوى/بگشت و جهان شد پر از گفت‌گوى منى چون بپيوست با كردگار/شكست اندر آورد و برگشت كار چه گفت آن سخن‌گوى با فرّ و هوش/چو خسرو شوى بندگى را بكوش به يزدان هر آن كس كه شد ناسپاس/به دلش اندر آيد ز هر سو هراس به جمشيد بر تيره‌گون گشت روز/همى كاست آن فرّ گيتى فروز

پسر بد مر او را يكى هوشمند/گرانمايه طهمورث ديو بند

بيامد به تخت پدر بر نشست/به شاهى كمر بر ميان بر ببست

همه موبدان را ز لشكر بخواند/به خوبى چه مايه سخن‌ها براند

چنين گفت كامروز تخت و كلاه/مرا زيبد اين تاج و گنج و سپاه

جهان از بدی‌ها بشويم به راى/پس آنگه كنم درگهى گرد پاى

ز هر جاى كوته كنم دست ديو/كه من بود خواهم جهان را خديو

هر آن چيز كاندر جهان سودمند/كنم آشكارا گشايم ز بند

پس از پشت ميش و بره پشم و موى/بريد و به رشتن نهادند روى

به كوشش از او كرد پوشش به راى/به گستردنى بد هم او رهنماى

ز پويندگان هر چه بد تيز رو/خورش كردشان سبزه و كاه و جو

رمنده ددان را همه بنگريد/سيه گوش و يوز از ميان برگزيد

به چاره بياوردش از دشت و كوه/به بند آمدند آن كه بد زان گروه

ز مرغان مر آن را كه بد نيک تاز/چو باز و چو شاهين گردن فراز

بياورد و آموختن‌شان گرفت/جهانى بدو مانده اندر شگفت

چو اين كرده شد ماكيان و خروس/كجا بر خروشد گه زخم كوس

بياورد و يک‌سر به مردم كشيد/نهفته همه سودمندش گزيد

بفرمودشان تا نوازند گرم/نخوانندشان جز به آواز نرم

چنين گفت كاين را ستايش كنيد/جهان آفرين را نيايش كنيد

كه او دادمان بر ددان دستگاه/ستايش مر او را كه بنمود راه

مر او را يكى پاک دستور بود/كه رايش ز كردار بد دور بود

خنيده به هر جاى شهرسپ نام/نزد جز به نيكى به هر جاى گام

همه روز بسته ز خوردن دو لب/به پيش جهاندار بر پاى شب

چنان بر دل هر كسى بود دوست/نماز شب و روزه آيين اوست

سر مايه بُد اختر شاه را/در بسته بد جان بدخواه را

همه راه نيكى نمودى به شاه/همه راستى خواستى پايگاه

چنان شاه پالوده گشت از بدى/كه تابيد از او فرّه‌ی ايزدى

برفت اهرمن را به افسون ببست/چو بر تيز رو بارگى بر نشست

زمان تا زمان زينش بر ساختى/همى گرد گيتی‌ش بر تاختى

چو ديوان بديدند كردار او/كشيدند گردن ز گفتار او

شدند انجمن ديو بسيار مر/كه پردخته مانند از او تاج و فرّ

چو طهمورث آگه شد از كارشان/بر آشفت و بشكست بازارشان

به فرّ جهاندار بستش ميان/به گردن بر آورد گرز گران

همه نرّه ديوان و افسونگران/برفتند جادو سپاهى گران

دمنده سيه ديوشان پيش‌رو/همى بآسمان بركشيدند غو

جهاندار طهمورث بافرين/بيامد كمر بسته‌ی جنگ و كين

يكايک بياراست با ديو جنگ/نبد جنگشان را فراوان درنگ

از ايشان دو بهره به افسون ببست/دگرشان به گرز گران كرد پست

كشيدندشان خسته و بسته خوار/به جان خواستند آن زمان زينهار

كه ما را مكش تا يكى نو هنر/بياموزى از ما كه‌ت آيد به بر

كى نامور دادشان زينهار/بدان تا نهانى كنند آشكار

چو آزاد گشتند از بند او/بجستند ناچار پيوند او

نبشتن به خسرو بياموختند/دلش را به دانش بر افروختند

نبشتن يكى نه كه نزديک سى/چه رومى چه تازى و چه پارسى

چه سغدى چه چينى و چه پهلوى/ز هر گونه‌ای كآن همى بشنوى

جهاندار سى سال از اين بيش‌تر/چه گونه پديد آوريدى هنر

برفت و سر آمد بر او روزگار/همه رنج او ماند از او يادگار

چو بشناخت آهنگرى پيشه كرد/از آهنگرى ارّه و تيشه كرد

چو اين كرده شد چاره‌ی آب ساخت/ز دريای‌ها رودها را بتاخت

به جوى و به رود آب‌ها راه كرد/به فرخندگى رنج كوتاه كرد

چراگاه مردم بدان بر فزود/پراگند پس تخم و كشت و درود

برنجيد پس هر كسى نان خويش/بورزيد و بشناخت سامان خويش

بدان ايزدى جاه و فرّ كيان/ز نخچير گور و گوزن ژيان

جدا كرد گاو و خر و گوسفند/به ورز آوريد آنچه بُد سودمند

ز پويندگان هر چه مويش نكوست/بكشت و به سرشان بر آهيخت پوست

چو روباه و قاقم چو سنجاب نرم/چهارم سمورست كش موى گرم

بر اين گونه از چرم پويندگان/ بپوشيد بالاى گويندگان

برنجيد و گسترد و خورد و سپرد/برفت و به جز نام نيكى نبرد

بسى رنج برد اندر آن روزگار/به افسون و انديشه‌ی بى‌شمار

چو پيش آمدش روزگار بهى/از او مردرى ماند تخت مهى

زمانه ندادش زمانى درنگ/شد آن هوش هوشنگ با فرّ و سنگ

نپيوست خواهد جهان با تو مهر/نه نيز آشكارا نمايدت چهر

يكى روز شاه جهان سوى كوه/گذر كرد با چند كس هم‌گروه پديد آمد از دور چيزى دراز/سيه رنگ و تيره تن و تيز تاز دو چشم از بر سر چو دو چشمه خون/ز دود دهانش جهان تيره‌گون نگه كرد هوشنگ با هوش و سنگ/گرفتش يكى سنگ و شد تيز چنگ به زور كيانى رهانيد دست/جهان‌سوز مار از جهان‌جوى جست بر آمد به سنگ گران سنگ خرد/همان و همين سنگ بشكست گرد فروغى پديد آمد از هر دو سنگ/دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ نشد مار كشته وليكن ز راز/از اين طبع سنگ آتش آمد فراز جهاندار پيش جهان آفرين/نيايش همى كرد و خواند آفرين كه او را فروغى چنين هديه داد/همين آتش آنگاه قبله نهاد بگفتا فروغی است اين ايزدى/پرستيد بايد اگر بخردى شب آمد بر افروخت آتش چو كوه/همان شاه در گرد او با گروه يكى جشن كرد آن شب و باده خْورد/سده نام آن جشن فرخنده كرد ز هوشنگ ماند اين سده يادگار/بسى باد چون او دگر شهريار كز آباد كردن جهان شاد كرد/جهانى به نيكى از او ياد كرد

جهاندار هوشنگ با راى و داد/به جاى نيا تاج بر سر نهاد

بگشت از برش چرخ سالى چهل/پر از هوش مغز و پر از راى دل

چو بنشست بر جايگاه مهى/چنين گفت بر تخت شاهنشهى

كه بر هفت كشور منم پادشا/جهاندار پيروز و فرمانروا

به فرمان يزدان پيروزگر/به داد و دهش تنگ بستم كمر

و زان پس جهان يک‌سر آباد كرد/همه روى گيتى پر از داد كرد

نخستين يكى گوهر آمد به چنگ/به آتش ز آهن جدا كرد سنگ

سر مايه كرد آهن آبگون/كز آن سنگ خارا كشيدش برون

خجسته سيامک يكى پور داشت/كه نزد نيا جاه دستور داشت

گرانمايه را نام هوشنگ بود/تو گفتى همه هوش و فرهنگ بود

به نزد نيا يادگار پدر/نيا پروريده مر او را به بر

نيايش به جاى پسر داشتى/جز او بر كسى چشم نگماشتى

چو بنهاد دل كينه و جنگ را/بخواند آن گرانمايه هوشنگ را

همه گفتنی‌ها بدو باز گفت/همه رازها برگشاد از نهفت

كه من لشكرى كرد خواهم همى/خروشى برآورد خواهم همى

تو را بود بايد همى پيش رو/كه من رفتنی‌ام تو سالار نو

پرى و پلنگ انجمن كرد و شير/ز درّندگان گرگ و ببر دلير

سپاهى دد و دام و مرغ و پرى/سپهدار پر كين و كنداورى

پس پشت لشكر كيومرث شاه/نبيره به پيش اندرون با سپاه

بيامد سيه ديو با ترس و باک/همى بآسمان بر پراگند خاک

ز هرّاى درندگان چنگ ديو/شده سست از خشم كيهان خديو

به هم بر شكستند هر دو گروه/شدند از دد و دام ديوان ستوه

بيازيد هوشنگ چون شير چنگ/جهان كرد بر ديو نستوه تنگ

كشيدش سراپاى يک سر دوال/سپهبد بُريد آن سر بی‌همال

به پاى اندر افگند و بسپرد خوار/دريده بر او چرم و برگشته كار

چو آمد مر آن كينه را خواستار/سر آمد كيومرث را روزگار

برفت و جهان مردرى ماند از اوى/نگر تا كه را نزد او آبروى

جهان فريبنده را گرد كرد/ره سود بنمود و خود مايه خْوَرد

جهان سر به سر چو فسانست و بس/نماند بد و نيک بر هيچ كس

سخن چون به گوش سيامک رسيد/ز كردار بدخواه ديو پليد

دل شاه‌بچّه برآمد به جوش/سپاه انجمن كرد و بگشاد گوش

بپوشيد تن را به چرم پلنگ/كه جوشن نبود و نه آيين جنگ

پذيره شدش ديو را جنگ جوى/سپه را چو روى اندر آمد به روى

سيامک بيامد برهنه تنا/بر آويخت با پور آهرمنا

بزد چنگ وارونه ديو سياه/ دوتا اندر آورد بالاى شاه

فكند آن تن شاهزاده به خاک/به چنگال كردش كمرگاه چاک

سيامک به دست خروزان ديو/تبه گشت و ماند انجمن بی‌خديو

چو آگه شد از مرگ فرزند شاه/ز تيمار گيتى بر او شد سياه

فرود آمد از تخت ويلهَ كنان/زنان بر سر و موى و رخ را كَنان

دو رخساره پر خون و دل سوگوار/دو ديده پر از نم چو ابر بهار

خروشى برآمد ز لشكر به زار/كشيدند صف بر در شهريار

همه جامه‌ها كرده پيروزه رنگ/دو چشم ابر خونين و رخ با درنگ

دد و مرغ و نخچير گشته گروه/برفتند ويله كنان سوى كوه

برفتند با سوگوارى و درد/ز درگاه كى شاه برخاست گرد

نشستند سالى چنين سوگوار/پيام آمد از داور كردگار

درود آوريدش خجسته سروش/كز اين بيش مخروش و باز آر هوش

سپه ساز و بركش به فرمان من/بر آور يكى گرد از آن انجمن

از آن بدكنش ديو روى زمين/بپرداز و پردخته كن دل ز كين

كى نامور سر سوى آسمان/برآورد و بدخواست بر بدگمان

بر آن برترين نام يزدانش را/بخواند و بپالود مژگانش را

و زان پس به كين سيامک شتافت/شب و روز آرام و خفتن نيافت

سخن‌گوى دهقان چه گويد نخست/كه نام بزرگى به گيتى كه جست

كه بود آن كه ديهيم بر سر نهاد/ندارد كس آن روزگاران به ياد

مگر كز پدر ياد دارد پسر/بگويد تو را يک به يک در به در

كه نام بزرگى كه آورد پيش/ كه را بود از آن برتران پايه بيش

پژوهنده‌ی نامه‌ی باستان/كه از پهلوانان زند داستان

چنين گفت كآيين تخت و كلاه/كيومرث آورد و او بود شاه

چو آمد به برج حمل آفتاب/جهان گشت با فرّ و آيين و آب

بتابيد از آن سان ز برج بره/كه گيتى جوان گشت از آن يک سره

كيومرث شد بر جهان كدخداى/نخستين به كوه اندرون ساخت جاى

سر بخت و تختش بر آمد به كوه/ پلنگينه پوشيد خود با گروه

از او اندر آمد همى پرورش/كه پوشيدنى نو بد و نو خورش

به گيتى درون سال سى شاه بود/به خوبى چو خورشيد بر گاه بود

همى تافت ز او فرّ شاهنشهى/چو ماه دو هفته ز سرو سهى

دد و دام و هر جانور كش بديد/ز گيتى به نزديک او آرميد

دو تا می‌شدندى بر تخت او/ از آن بر شده فرّه و بخت او

به رسم نماز آمدنديش پيش/و ز او بر گرفتند آيين خويش

پسر بد مر او را يكى خوب‌روى/هنرمند و همچون پدر نامجوى

سيامک بدش نام و فرخنده بود/كيومرث را دل بدو زنده بود

به جانش بر از مهر گريان بدى/ز بيم جداييش بريان بدى

بر آمد بر اين كار يک روزگار/فروزنده شد دولت شهريار

به گيتى نبودش كسى دشمنا/مگر بدكنش ريمن آهرمنا

به رشک اندر آهرمن بدسگال/همى راى زد تا بباليد بال

يكى بچه بودش چو گرگ سترگ/دلاور شده با سپاه بزرگ

جهان شد بر آن ديو بچّه سياه/ز بخت سيامک و زان پايگاه

سپه كرد و نزديک او راه جست/همى تخت و ديهيم كى شاه جست

همى گفت با هر كسى راى خويش/جهان كرد يک سر پر آواى خويش

كيومرث زين خود كى آگاه بود/كه تخت مهى را جز او شاه بود

يكايک بيامد خجسته سروش/به سان پرى پلنگينه پوش

بگفتش ورا زين سخن در به در/كه دشمن چه سازد همى با پدر

جهان آفرين تا جهان آفريد/چون او مرزبانى نيامد پديد

چو خورشيد بر چرخ بنمود تاج/زمين شد به كردار تابنده عاج

چه گويم كه خورشيد تابان كه بود/كز او در جهان روشنايى فزود

ابوالقاسم آن شاه پيروز بخت/نهاد از بر تاج خورشيد تخت

ز خاور بياراست تا باختر/پديد آمد از فرّ او كان زر

مرا اختر خفته بيدار گشت/به مغز اندر انديشه بسيار گشت

بدانستم آمد زمان سخن/كنون نو شود روزگار كهن

بر انديشه‌ی شهريار زمين/بخفتم شبى لب پر از آفرين

دل من چو نور اندر آن تيره شب/نخفته گشاده دل و بسته لب

چنان ديد روشن روانم به خواب/كه رخشنده شمعى بر آمد ز آب

همه روى گيتى شب لاژورد/از آن شمع گشتى چو ياقوت زرد

در و دشت بر سان ديبا شدى/يكى تخت پيروزه پيدا شدى

نشسته بر او شهريارى چو ماه/يكى تاج بر سر به جاى كلاه

رده بر كشيده سپاهش دو ميل/به دست چپش هفتصد ژنده پيل

يكى پاک دستور پيشش به پاى/بداد و بدين شاه را رهنماى

مرا خيره گشتى سر از فرّ شاه/و زان ژنده پيلان و چندان سپاه

چو آن چهره‌ی خسروى ديدمى/ از آن نامداران بپرسيدمى

كه اين چرخ و ماه است يا تاج و گاه/ستاره است پيش اندرش يا سپاه

يكى گفت كاين شاه روم است و هند/ز قنّوج تا پيش درياى سند

به ايران و توران ورا بنده‌اند/به راى و به فرمان او زنده‌اند

بياراست روى زمين را به داد/بپردخت از آن تاج بر سر نهاد

جهاندار محمود شاه بزرگ/به آبشخور آرد همى ميش و گرگ

ز كشمير تا پيش درياى چين/بر او شهرياران كنند آفرين

چو كودک لب از شير مادر بشست/ز گهواره محمود گويد نخست

نپيچد كسى سر ز فرمان اوى/ نيارد گذشتن ز پيمان اوى

تو نيز آفرين كن كه گوينده‌ای/بدو نام جاويد جوينده‌ای

چو بيدار گشتم بجستم ز جاى/چه مايه شب تيره بودم به پاى

بر آن شهريار آفرين خواندم/نبودم درم جان بر افشاندم

به دل گفتم اين خواب را پاسخ است/كه آواز او بر جهان فرّخ است

بر آن آفرين كو كند آفرين/بر آن بخت بيدار و فرّخ زمين

ز فرّش جهان شد چو باغ بهار/ هوا پر ز ابر و زمين پر نگار

از ابر اندر آمد به هنگام نم/جهان شد به كردار باغ ارم

به ايران همه خوبى از داد اوست/ كجا هست مردم همه ياد اوست

به بزم اندرون آسمان سخاست/به رزم اندرون تيز چنگ اژدهاست

به تن ژنده پيل و به جان جبرئيل/به كف ابر بهمن به دل رود نيل

سر بخت بدخواه با خشم اوى/چو دينار خوار است بر چشم اوى

نه كند آورى گيرد از باج و گنج/نه دل تيره دارد ز رزم و ز رنج

هر آن كس كه دارد ز پروردگان/از آزاد و از نيک‌دل بردگان

شهنشاه را سر به دسر دوست‌وار ** * به فرمان ببسته كمر استوار

نخستين برادرش كه‌تر به سال/كه در مردمى كس ندارد همال

ز گيتى پرستنده‌ی فرّ و نصر/زيد شاد در سايه‌ی شاه عصر

كسى كش پدر ناصرالدين بود/سر تخت او تاج پروين بود

و ديگر دلاور سپهدار طوس/كه در جنگ بر شير دارد فسوس

ببخشد درم هر چه يابد ز دهر/همى آفرين يابد از دهر بهر

به يزدان بود خلق را رهنماى/سر شاه خواهد كه باشد به جاى

جهان بی‌ىسر و تاج خسرو مباد/هميشه بماناد جاويد و شاد

هميشه تن آباد با تاج و تخت/ز درد و غم آزاد و پيروز بخت

كنون باز گردم به آغاز كار/سوى نامه‌ی نامور شهريار

بدين نامه چون دست كردم دراز/يكى مهترى بود گردن‌فراز

جوان بود و از گوهر پهلوان/خردمند و بيدار و روشن روان

خداوند راى و خداوند شرم/سخن گفتن خوب و آواى نرم

مرا گفت كز من چه بايد همى/كه جانت سخن بر گرايد همى

به چيزى كه باشد مرا دسترس/بكوشم نيازت نيارم به كس

همى داشتم چون يكى تازه سيب/كه از باد نامد به من بر نهيب

به كيوان رسيدم ز خاک نژند/از آن نيک‌دل نامدار ارجمند

به چشمش همان خاک و هم سيم و زر/كريمى بدو يافته زيب و فر

سراسر جهان پيش او خوار بود/جوانمرد بود و وفادار بود

چنان نامور گم شد از انجمن/چو در باغ سرو سهى از چمن

نه ز او زنده بينم نه مرده نشان/به دست نهنگان مردم كشان

دريغ آن كمر بند و آن گردگاه/دريغ آن كیى برز و بالاى شاه

گرفتار ز او دل شده نا اميد/نوان لرز لرزان به كردار بيد

يكى پند آن شاه ياد آوريم/ز كژى روان سوى داد آوريم

مرا گفت كاين نامه‌ی شهريار/گرت گفته آيد به شاهان سپار

بدين نامه من دست بردم فراز/به نام شهنشاه گردن‌فراز

دل روشن من چو برگشت از اوى/سوى تخت شاه جهان كرد روى

كه اين نامه را دست پيش آورم/ز دفتر به گفتار خويش آورم

بپرسيدم از هر كسى بی‌شمار/بترسيدم از گردش روزگار

مگر خود درنگم نباشد بسى/ببايد سپردن به ديگر كسى

و ديگر كه گنجم وفادار نيست/همين رنج را كس خريدار نيست

بر اين گونه يک چند بگذاشتم/سخن را نهفته همى داشتم

سراسر زمانه پر از جنگ بود/به جويندگان بر جهان تنگ بود

ز نيكو سخن به چه اندر جهان/به نزد سخن سنج فرّخ مهان

اگر نامدى اين سخن از خداى/نبى كى بدى نزد ما رهنماى

به شهرم يكى مهربان دوست بود/تو گفتى كه با من به يک پوست بود

مرا گفت خوب آمد اين راى تو/به نيكى گرايد همى پاى تو

نبشته من اين نامه‌ی پهلوى/ به پيش تو آرم مگر نغنوى

گشاده زبان و جوانيت هست/سخن گفتن پهلوانيت هست

شو اين نامه‌ی خسروان بازگوى/بدين جوى نزد مهان آبروى

چو آورد اين نامه نزديک من/بر افروخت اين جان تاريک من

چو از دفتر اين داستان‌ها بسى/همى خواند خواننده بر هر كسى

جهان دل نهاده بدين داستان/همان بخردان نيز و هم راستان

جوانى بيامد گشاده زبان/سخن گفتن خوب و طبع روان

به شعر آرم اين نامه را گفت من/از او شادمان شد دل انجمن

جوانيش را خوى بد يار بود/ابا بد هميشه به پيكار بود

بر او تاختن كرد ناگاه مرگ/نهادش به سر بر يكى تيره ترگ

بدان خوى بد جان شيرين بداد/نبد از جوانيش يک روز شاد

يكايک از او بخت برگشته شد/به دست يكى بنده بر كشته شد

برفت او و اين نامه ناگفته ماند/چنان بخت بيدار او خفته ماند

الهى عفو كن گناه ورا/بيفزاى در حشر جاه ورا

سخن هر چه گويم همه گفته‌اند/بر باغ دانش همه رفته‌اند

اگر بر درخت برومند جاى/نيابم كه از بر شدن نيست راى

كسى كو شود زير نخل بلند/همان سايه زو باز دارد گزند

توانم مگر پايه‌ای ساختن/بر شاخ آن سرو سايه‌فكن

كز اين نامور نامه‌ی شهريار/به گيتى بمانم يكى يادگار

تو اين را دروغ و فسانه مدان/به رنگ فسون و بهانه مدان

از او هر چه اندر خورد با خرد/دگر بر ره رمز و معنى برد

يكى نامه بود از گه باستان/فراوان بدو اندرون داستان

پراگنده در دست هر موبدى/از او بهره‌ای نزد هر بخردى

يكى پهلوان بود دهقان نژاد/دلير و بزرگ و خردمند و راد

پژوهنده‌ی روزگار نخست/گذشته سخن‌ها همه باز جست

ز هر كشورى موبدى سالخورد/بياورد كاين نامه را ياد كرد

بپرسيدشان از كيان جهان/و ز آن نامداران فرّخ مهان

كه گيتى به آغاز چون داشتند/كه ايدون به ما خوار بگذاشتند

چه گونه سر آمد به نيک اخترى/بر ايشان همه روز كند آورى

بگفتند پيشش يكايک مهان/ سخن‌هاى شاهان و گشت جهان

چو بشنيد از ايشان سپهبد سخن/يكى نامور نامه افگند بن

چنين يادگارى شد اندر جهان/بر او آفرين از كهان و مهان

تو را دانش و دين رهاند درست/در رستگارى ببايدت جست

و گر دل نخواهى كه باشد نژند/نخواهى كه دائم بوى مستمند

به گفتار پيغمبرت راه جوى/دل از تيرگی‌ها بدين آب شوى

چه گفت آن خداوند تنزيل و وحى/خداوند امر و خداوند نهى

كه من شهر علمم، علیم در است/درست اين سخن قول پيغمبر است

گواهى دهم كاين سخن‌ها ز اوست/تو گویى دو گوشم پر آواز اوست

على را چنين گفت و ديگر همين/كز ايشان قوى شد به هر گونه دين

نبى آفتاب و صحابان چو ماه/به هم بسته‌ی يک دگر راست راه

منم بنده‌ی اهل بيت نبى/ستاينده‌ی خاک پاى وصى

حكيم اين جهان را چو دريا نهاد/بر انگيخته موج از او تند باد

چو هفتاد كشتى بر او ساخته/همه بادبان‌ها بر افراخته

يكى پهن كشتى به سان عروس/بياراسته همچو چشم خروس

محمّد بدو اندرون با على/همان اهل بيت نبى و ولى

خردمند كز دور دريا بديد/كرانه نه پيدا و بن ناپديد

بدانست كو موج خواهد زدن/كس از غرق بيرون نخواهد شدن

به دل گفت اگر با نبى و وصى/شوم غرقه دارم دو يار وفی

همانا كه باشد مرا دستگير/خداوند تاج و لوا و سرير

خداوند جوى مى و انگبين/همان چشمه‌ی شير و ماء معين

اگر چشم دارى به ديگر سراى/به نزد نبى و على گير جاى

گرت زين بد آيد گناه من است/چنين است و اين دين و راه من است

بر اين زادم و هم بر اين بگذرم/چنان دان كه خاک پى حيدرم

دلت گر به راه خطا مايل است/تو را دشمن اندر جهان خود دل است

نباشد جز از بی‌پدر دشمنش/كه يزدان به آتش بسوزد تنش

هر آن كس كه در جانش بغض علی است/از او زارتر در جهان زار كيست؟!

نگر تا ندارى ببازى جهان/نه بر گردى از نيک پى هم‌رهان

همه نيكيت بايد آغاز كرد/چو با نيک‌نامان بوى هم‌نورد

از اين در سخن چند رانم همى؟/همانا كرانش ندانم همى

چراغ است مر تيره شب را بسيچ/به بد تا توانى تو هرگز مپيچ

چو سى روز گردش بپيمايدا/شود تيره گيتى بدو روشنا

پديد آيد آنگاه باريک و زرد/چو پشت كسى كو غم عشق خْوَرد

چو بيننده ديدارش از دور ديد/هم اندر زمان او شود ناپديد

دگر شب نمايش كند بيش‌تر/تو را روشنايى دهد بيش‌تر

به دو هفته گردد تمام و درست/بدان باز گردد كه بود از نخست

بود هر شبانگاه باريک‌تر/به خورشيد تابنده نزديک‌تر

بدينسان نهادش خداوند داد/بود تا بود هم بدين يک نهاد

ز ياقوت سرخ است چرخ كبود/نه از آب و گرد و نه از باد و دود

به چندين فروغ و به چندين چراغ/بياراسته چون به نوروز باغ

روان اندر او گوهر دل‌فروز/كز او روشنايى گرفتست روز

ز خاور بر آيد سوى باختر/نباشد از اين يك روش راست‌تر

ايا آنكه تو آفتابى همى/چه بودت كه بر من نتابى همى